Global village

Door de komst van de massamedia heeft de mens naast het individueel historisch geheugen ook een collectief geheugen. Wanneer identieke communicatie bij een grote massa verspreid wordt, zal de informatie als collectief belangrijk beschouwd worden en in het geheugen opgeslagen worden. Denk bijvoorbeeld maar aan tsunami, deze Kerst 5 jaar geleden of aan de aanslagen op de WTC- torens.

Ook de val van de Berlijnse muur veroorzaakte een kettingreactie van protest en uiteindelijk het einde van de Koude Oorlog. De impact van deze, en nog vele andere gebeurtenissen, zou niet zo groot geweest zijn zonder de massamedia.
Dit collectief geheugen heeft als gevolg dat mensen massaal optreden. Na de tsunami was er een wereldwijde inzamelactie om op deze manier mensen te helpen hun leven her op te bouwen. Een voorbeeld dichter bij huis waren de witten marsen naar aanleiding van de moor

d op Joe Vanholsbeeck. De meesten voelen zich betrokken bij de gebeurtenissen, hoe ver ze ook mogen plaatsvinden. Via televisie, krant, radio,… worden alles onze huiskamer binnengestuurd.
Dit collectief geheugen leidt niet enkel tot dergelijke nobele daden van de samenleving, een medaille heeft steeds twee kanten. Het kan ook gebruikt worden als middel om de mensen te beïnvloeden. Enerzijds door de selectie binnen de informatiestroom die gemaakt wordt en anderzijds door technische aspecten en gemanipuleerde beelden. Dit concretiseer ik even aan de hand van enkele voorbeelden.

• In dictoriale regimes maakt men gebruik van uniforme berichtgeving met een verregaande censuur. Een eerste hoogtepunt in deze context werd bereikt met Hitlers minister voor propaganda Joseph Goebbels
• Terreuraanslagen hadden tot gevolg dat de islam zeer sterk geviseerd werd. Er werd maar weinig onderscheid gemaakt tussen de extremisten en de gewone gelovigen. Het beeld van de Islam trok de wereld rond en heel wat mensen vormden hun mening rond de Islam.
• In tijden van verkiezingen worden zeer dure campagnes op poten gezet om zo aan een stemmen te komen. Noam Chomsky verwijst in deze context ook naar de verkiezingen van president Obama. Financiële instituten steunden zijn campagne. De vraag rijst dan of het hier dan nog werkelijk om democratie gaat?

Ik had het ook over de beïnvloeding via technische aspecten en manipulatie van de beelden. Ook hiervan zijn tonnen voorbeelden te vinden. Ook al wordt aangenomen dat beelden objectief zijn, schijn bedriegt…

Foto genomen net na de beurscrash. Door het in wit- zwart weer te geven heeft het een diepere impact.

Zoveel volk was er dan toch niet komen opdagen. Je ziet duidelijk dat een deel van de foto gekopieerd en geplakt werd. Koningin Paola staat 2 keer op de foto.

De manipulatie van de bevolking via de massamedia heeft tot gevolg dat er een controle is op de vrijheid van denken. Ons denken wordt in een bepaalde richting gestuurd. Alhoewel dat dit stilaan aan het veranderen is. Er komt steeds meer tegenstand, de bevolking gaat niet altijd stilzwijgend akkoord. Van jongs af aan worden geleerd kritisch te zijn, in deze kritische houding schuilt echter wel het gevaar van aanhoudend cynisme.

De invloed van de media zal er volgens mij altijd zijn, een positieve evolutie in deze context vind ik de komst van het internet. We kunnen nu zelf als individu informatie opzoeken, daarmee zeg ik niet dat alle informatie altijd voor handen is, maar we zijn toch wel op de goede weg. Als je twijfels hebt rond bepaalde gebeurtenissen kan je altijd op het net zoeken naar verschillende standpunten, hoe gek ze ook zijn.
Onlangs zag ik zo een rapportage over de werkelijke gebeurtenissen rond 11/09. Men insinueerde dat de hele gebeurtenis feilloos in scène werd gebracht. Dit gaat voor mij persoonlijk te ver, maar geef toe het geeft je een andere kijk op de zaken en vooral het zet je aan het denken.

PREVENIER W, HOWELL M., & BOONE M, Uit goede bron: introductie tot historische kritiek, Garant, Antwerpen- Apeldoorn, 2000

SUAU A. Daily life story, www.worldpressphoto.org, 2008

BBC, HARDtalk, BBC, http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/hardtalk/8357526.stm, 18.11.2009

Koninklijk bezoek aan Brakel, In: 'De Beiaard', 10.04.06

"The greatest story ever told?"

Inleiding

Onlangs zag ik een interessante documentaire ZeitGeist genaamd. In het kader van het inleidend hoofdstuk van politieke en sociale geschiedenis over de eeuwige terug keer geef ik kort wat toepasselijke informatie uit de documentaire mee.

Het eerste deel van de documentaire handelt over de gelijkenissen tussen verschillende goden uit de geschiedenis, waarvan Horus het meest uitgewerkt is, en Jezus.
Eerst overloop ik kort wat er in de documentaire precies uit de doeken gedaan wordt en daarna geef ik u mijn kritische bedenkingen hieromtrent.

Sinds de oudste tijden wordt de zon meermaals afgebeeld. Zon als brenger van licht, veiligheid en warmte vormt het meest aanboden object uit de geschiedenis.
Naast de zon waren ook de sterren van belang. Met behulp van de constellaties kon m

et belangrijke gebeurtenissen voorspellen en erop anticiperen, vb. maansverduistering.
Men ontwikkelde een Zodiak of een dierenriem deze cirkel toonde hoe de zon in één jaar de 12 grootste zonnestelsels doorloopt. De cirkel deelde het jaar in in 12 maanden, 4 seizoen en maakte een onderscheid tussen de keerkringen. De 12 zonnestelsels werden verpersoonlijkt door een dier of mens dat kenmerkend was voor de tijd van het jaar. Denk bij voorbeeld aan de waterman, deze waterdrager als kenmerk voor de hevige regens in deze tijd van het jaar.

De zonnegoden
Doorheen de geschiedenis werd de zon verpersoonlijkt door verschillende figuren. Hier volgen enkele figuren met verschillende karakteristieken die telkens terugkeren.

Horus

• Zonnegod uit het Egyptische rijk
• Geboren op 25 december uit de maagd Isis Mary
• Zijn geboorte werd verkondigt aan de aan van een ster uit het oosten
• Bezocht door 3 koningen
• Horus werd vergezeld door 12 discipelen waarmee hij wonderen verrichte.
• Op zijn 30^ste werd hij door Anap gedoopt
• Hij werd verraden door Typhon, daarna gekruisigd en na drie dagen opnieuw verrezen.

Jezus

• Geboren op 25 december uit de maagd Maria
• Zijn geboorte werd aangekondigd door een ster uit het oosten
• Hij werd door drie koningen bezocht
• Jezus had 12 discipels waarmee hij wonderen verricht
• Op zij 30ste werd hij gedoopt.
• Judas verraadde hem waarna hij werd gekruisigd en drie dagen later opnieuw verrees

Verklaring van de gelijkenissen

Ster in het oosten en de drie koningen
Geboorte werd aangekondigd door een ster uit het oosten. De ster in het oosten is Sirius, de meest heldere ster die op 24 december in een lijn staat met de meeste heldere sterren van de Orion constellatie, ook de Drie Koningen genaamd. Deze sterren wijzen op 25 december naar de zonsopgang à de geboorte van de zon.

Geboorte op 25 december
Op 25 december vindt de winterzonnewende plaats. In de periode tussen de zomer- en de winterzonnewende worden de dagen steeds korter en kouder. Van op het noordelijk halfrond bekeken verschuift de zon gedurende deze periode steeds meer naar het zuiden.
Drie dagen alvorens de verrijzenis, gekruisigd
De zon is het verste weg op 22 december, op dit ogenblik stopt de zon gedurende drie dagen. Gedurende deze 3 dagen komt de zon op in de nabijheid van de Crux of kruisconstellatie. Op 25 december beweegt de zon 1 graad noordelijk, waardoor de dagen opnieuw langer en warmer worden.
12 discipels
12 volgelingen of discipels verwijzen naar de 12 sterrenbeelden van de Zodiak
Naast Horus worden ook Adunis, Attis, Dionysus, Mithra,… besproken.

Kritische bedenkingen
Het leek mij een zeer aannemelijk verhaal na het bekijken van de documentaire. Maar wanneer je even surft op het net om nog wat informatie op te zoeken vind je al snel enkele onvolmaaktheden in het verhaal.

Telkens opnieuw stoot je op tegenstrijdigheden over de mythe rond Horus. In de ene bron vind je inderdaad dat hij geboren is uit de maagd Isis, de andere bron verteld dan weer dat Osiris (de vader van Horus) opnieuw in leven gebracht is door Isis dat zij zo Horus verwekt heeft.
Over de kruisiging van Horus vond ik geen informatie terug. Bijna alle bronnen spreken over het feit dat Horus zou in stukken gebeten zijn door een slang. De methode kruisiging zou pas ontstaan zijn in de tijd van de Grieken en de Romeinen (lang na Horus dus).
Een Amerikaanse theoloog Tom Harpur schreef in 2004 ‘De heidense Christus’, waarin evenzeer een verband wordt gelegd tussen Horus en Christus.
Voor mij zijn de gelijkenissen tussen verschillende zonnegoden uit de geschiedenis en Jezus eerder gebaseerd op toevalligheden. Dit omdat er zo weinig gelijkenissen zijn die telkens opnieuw terugkomen. We mogen ook niet vergeten dat Horus ongeveer 3500 v.C. moet geleefd hebben. Tussen dan en nu zit er dus een goeie 5000 jaar, het is dus moeilijk te achterhalen wat de mythe rond Horus precies inhield… Iedereen kan er nu zijn eigen “draai” aangeven.
Niet tegenstaande dit feit is er zeker een verband tussen Jezus en de zon. Er wordt zelf heel wat naar verwezen in de bijbel, daarbij komt ook nog eens het feit dat Jezus’ geboorte geplaatst is op 25 december.

Het gaat hier weliswaar niet over het doemdenken van het telkens terugkerende. Of er nu al dan niet een verband is tussen de zonnegoden bepaald iedereen voor zichzelf vind ik. Maar wat ik bijzonder interessant vind aan dit gegeven is dat er hoe dan ook altijd gelijkenissen terug te vinden zijn doorheen de geschiedenis, ook al is het soms "toeval". Wie geprikkeld werd door het verhaal uit de documentaire kan surfen naar http://www.zeitgeistmovie.com en daar de volledige documentaire bekijken. Het zet je in ieder geval aan het denken. Maar vergeet niet kritisch te kijken, ook naar rapportages die een kritiek uiten.

TIMMERMAN M. Van Anima tot Zeus, Lemniscaat, Rotterdam, 2001

MEIJER E. Zonnesymbool van Aspeberget, Museum Rock Art Research Centre, www.rotstekeningen.nl, geraadpleegd op 29.12.2009

JOSEPH P. Zeitgeist: the movie, Zeitgeist Movement, 25.06.07

Hekserij doet leven...

Ik plaats het citaat even terug in de context. In het vroeg moderne Europa (de periode die volgt op de middeleeuwen) werd armoede in categorieën verdeeld om zo te kunnen bepalen wie recht heeft op hulpverlening en wie niet.

Er werden voor de categorisering 3 criteria gebruikt:

• Ongeschiktheid: men is niet instaat om in voor zijn eigen levensonderhoud in te staan.
• Nabijheid: als de arme binnen het sociaal bereik leeft, door verwantschap of verblijfplaats moet men hen helpen, daarbuiten niet.
• Meegaandheid: dit laatste criterium heeft betrekking op de volgzaamheid.

Als je als arme buiten deze categorieën viel had je dus pech. Het gaat hem dus vooral om het criterium nabijheid en meegaandheid, ongeschikt waren ze immers allemaal.
Één voorbeeld van de personen die buiten de categorie vielen waren zwervende rovers. Deze waren wat de verblijfplaats betreft vreemd. Door dit aspect waren de dorpslenen dus niet verplicht om hulpverlening te bieden. Meegaand waren ze ook helemaal niet. Het was tenslotte voor hun de enigste manier om het te kunnen redden. Met fysieke krachten dwongen ze de aalmoezen af.

Wie niet sterk was, moest dan wel slim zijn om in leven te kunnen blijven. Zwakkere armen die eveneens niet aan het criterium nabijheid voldeden moesten het op een andere manier zien te redden. Zij konden enkel overleven als de bevolking geloofde dat zij over bovennatuurlijke krachten beschikten. De meeste dorpelingen waren bang van dergelijke toverspreuken en deden alles wat ze konden om deze “heksen” gunstig te stellen met aalmoezen. Niet echt verwonderlijk dat de meeste dorpelingen hierin liepen als je terug denkt aan de tijdsgeest.

In deze zin heeft het geloof in hekserij zeker heel wat levens gered.

Het typebeeld dat we vandaag de dag hebben over de heksen als oude vrouwen kan misschien wel door dit historisch gegeven bepaald zijn.

Van geloof in hekserij naar heksenvervolging

Met de opkomst van onder andere de wetenschap verloor het christendom stilaan zijn machtpositie van tijdens de middeleeuwen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat toen wanneer ze heksen aanwezen als duivelaanbidders dat heel wat mensen hen geloofden. Ze waren immers doodsbang van de toverspreuken en waren het waarschijnlijk ook wel beu om telkens opnieuw aalmoezen te geven uit angst. Het was dan ook maar een kleine stap om hekserij te verruimen naar alle daden die onverklaarbaar zijn, want als ze hiertoe in staat zijn zullen ze ook wel in staat zijn om wrede daden te stellen die op elk moment als een bedreiging konden beschouwd worden. Het lijkt wel een wanhoopsdaad van het christendom om hun positie terug te winnen. Tenslotte waren het twee domicanen die Maleus Maleficarum schreven waar de hele heksenvervolging mee starttte. Het christendom is ook de enigste godsdienst waarin de heksenvervolgingen voorkwamen, dit bewijst toch duidelijk de koppeling tussen beiden.

Daarentegen is het niet mogelijk om het christendom als enige oorzaak van de hekserij te beschouwen, want zonder het oude volksgeloof in magie zou de heksenvervolging misschien wel nooit ontstaan zijn.

Naast het gegeven van het christendom en het oude volksgeloof waren er tussen 1500 en 1700 ook enkele sociaal- economische tegenslagen. De toenemende inflatie zorgde voor een steeds groter wordende kloof tussen arm en rijk, voedselcrisis leidde tot hongersnood. Stedelingen en dorpelingen zochten een zondebok voor de aanhoudende tegenslagen en vonden de heksen als misdoeners.

Kortom hekserij en de vervolging blijft een zeer complex gegeven die altijd tot de verbeelding zal spreken. Al mogen we niet vergeten dat dergelijke wrede gebeurtenissen pure realiteit waren.